Commentaar op Amoris Laetitia van Paus Franciscus

Inleiding

In maart van 2016 publiceerde paus Franciscus de exhortatie Amoris Laetitia. De vreugde van de liefde, waarin hij opnieuw, zoals vele van zijn voorgangers al hadden gedaan, het kerkelijk idee over de liefde, dan vooral over seksualiteit, gezin en huwelijk, verwoordde. In dit document valt goed het eigene van paus Fraciscus op te maken, die niet voor niets de paus van de verzoening wordt genoemd. Toch gaat hij zo goed als geen enkele keer voorbij aan wat de kerk officieel al jaren leert.
Hierop heb ik een commentaar geschreven voor mijn studie in de theologie dat ik jullie niet wil onthouden.
Het document Amoris Laetitia zelf is te lezen via de site van het Vaticaan.

Vanuit de bijbel

Amoris Laetitia wilt vertrekken vanuit het woord, namelijk de bijbel. In het Genesisverhaal wordt dan ook onomwonden gesteld dat een man zich van zijn vader en moeder zal losmaken en zich zal hechten aan zijn vrouw, met wie hij één van lichaam zal worden (Gen 2,24). Dit is ook wat Jezus eruit haalt wanneer hij het goddelijke plan bespreekt: “Heb je niet gelezen dat Hij hen van het begin als man en vrouw heeft geschapen?” (Mat 19,4). Burggraeve wilt ook heel duidelijk aangeven, dat de verscheidenheid tussen man en vrouw niet meteen in Genesis wordt gemaakt. Daar wordt namelijk eerst en vooral gesteld dat God de mens heeft gemaakt (de vrouw komt dan ook voort uit de mens, en niet uit de man), vervolgens dat hij hen mannelijk en vrouwelijk heeft geschapen.¹ Waarin dan weer het seksuele verschil ligt. Hierin ligt meteen ook één van de verwerpingen van de Kerk voor homoseksualiteit, omdat dit seksuele verschil in homoseksualiteit niet bestaat.

Johannes Paulus II maakte een verband tussen de familierelatie en de drie-eenheid van God. Hij stelde namelijk: “Onze God is in zijn diepste mysterie niet eenzaam, maar een familie, want hij verenigt in hemzelf vaderschap, zoonschap en de essentie van de familie, die liefde is. Deze liefde, in de goddelijke familie, is de Heilige Geest.”

Daarom is het worden van één vlees dat het resultaat is van de ontmoeting tussen man en vrouw ook verbonden in de procreatie: het resulteert uiteindelijk in een kind. Ook dit wordt in het Genesisverhaal duidelijk gemaakt wanneer God de mens opdraagt om zich te vermenigvuldigen (Gen 1,28). Het is dan ook interessant op te merken dat het woord dat na de naam van God het meest voorkomt in het Oude Testament, kind is.
Dat zijn redenen waarom de Kerk altijd heel erg gehamerd heeft op de procreatie binnen het huwelijk. Lange tijd is seks enkel vanuit die optiek bezien. Door de vooruitgang op het gebied van anticonceptieve middelen, waarvan door de Kerk enkel de natuurlijke geoorloofd worden bezien², is dit idee meer en meer naar de achtergrond verschoven. Nu kunnen we namelijk plannen wanneer we kinderen zullen krijgen.

Ook het klassieke rollenpatroon van de man en vrouw wordt al in het Genesisverhaal duidelijk naar voren gebracht; bij de zondeval stelt God namelijk dat de begeerte van de vrouw zal uitgaan naar de man, en dat de man over haar zal heersen (Gen 3,16)… Verder wordt verteld dat door de zonde de aarde vervloekt zal zijn en dat de man dus in het zweet des aanschijns het land zal moeten bewerken.

In psalmen 128 wordt dan ook duidelijk getoond hoe de man voor zijn familie met zijn handen werkt (b.v. ps 128,2). Paulus in het Nieuwe Testament is zelfs nog radicaler, en stelt dat “wie niet wil werken niet moet eten” (2 Thes 3,10).

Kinderen op hun beurt moeten dan weer hun ouders eren.

Amoris Laetitia in de lijn van de traditie

Erg vernieuwend is Amoris Laetitia eigenlijk niet. Paus Franciscus gaat op dezelfde lijn verder als zijn voorgangers Paus Benedictus XVI en Paus Johannes Paulus II en nog verder terug zelfs zoals het in de documenten van Vaticanum II wordt beschreven.

Wel is Paus Franciscus een stuk milder in zijn bewoordingen dan b.v. Paus Benedictus XVI, die nog niet zo heel lang geleden ophef veroorzaakte door te stellen dat ze [homoseksuelen] de “essentie van het menselijk wezen vernietigen”³.

Binnen de Kerk wordt homoseksualiteit gezien als intrinsiek ongeordend. Ook daar stapt Paus Franciscus niet van af, wanneer hij expliciet stelt dat moet blijven “opgemerkt dat homoseksuele relaties absoluut geen grond hebben om gelijkaardig te zijn aan Gods plan voor huwelijk en familie.” Toch volgt hij in hoe mensen onafhankelijk van hun seksuele oriëntatie moeten behandeld worden, b.v. ook de bedenkingen van Cornu, of zoals Bonny het stelde in zijn synode van het gezin wat uitzonderlijke situaties betreft, want zo zegt Paus Franciscus in AmorisLaetitia: “Onafhankelijk van iemands seksuele oriëntatie dient hij gerespecteerd te worden in zijn of haar waardigheid en met consideratie behandeld te worden. Elk teken van onrechtvaardige discriminatie moet vermeden worden.”
Dit lijkt mij vrij moeilijk als je de anders geaardheid van een persoon niet wilt erkennen. Snel dreig je om beledigend of zelfs paternaliserend over te komen. Toch valt ook vanuit de bijbel veel te zeggen tegen het homohuwelijk. Maar zoals Cornu al stelde in zijn hoofdstuk over de homoseksuele relatiebeleving, moeten we opletten dat we niet al te letterlijk de bijbel als een onfeilbare waarheid gaan bezien die geen interpretatie anders dan de onze toelaat. Een goed voorbeeld hiervan is hoe iemand als John McNeill het goddelijke plan hieromtrent invult⁴.

Een huwelijk is dus sowieso bestemd voor een man èn een vrouw, en dan vooral met de blik vooruit op het hebben van kinderen.

Procreatie heeft binnen de Katholieke Kerk altijd een belangrijke rol gespeeld, daarom citeert Paus Franciscus ook in Amoris Laetitia, Johannes Paulus II in Familiaris Consortio: “Het koppel, in het geven van zichzelf aan elkaar, geven niet alleen zichzelf maar ook de realiteit van kinderen, die levende reflecties van hun liefde zijn een permanent teken van hun conjugale eenheid en een levende en onafscheidbare synthese van hen zijnde vader en moeder”.

Paus Franciscus lijkt dan ook niet gemakkelijk af te wijken van de traditionele rollen in het gezin. De vader en moeder hebben beiden een functie te vervullen bij het opvoeden van het kind; de moeder waakt over haar kinderen “met tederheid en medelijden” en “helpt hem of haar te groeien in zelfvertrouwen en te ervaren dat de wereld een goede en welkome plaats is”, terwijl de vader “het kind helpt de begrenzingen van het leven in te zien, open te staan voor de uitdagingen van de bredere wereld, en de nood te zien van hard werk”.

Uit onderzoek blijkt trouwens dat kinderen zeker nood hebben aan beide ouders. Zo hebben kinderen van gescheiden ouders vaker te kampen met verlatingsangst en later in hun leven met bindingsangst. Het zijn ook deze kinderen die het meest argwanend staan tegenover langdurige relaties. Verder stelt b.v. Cornu dat kinderen vaak op zoek gaan naar hun oorsprong, daarom dat in verschillende landen, waaronder Nederland, anoniem spermadonorschap in vraag wordt gesteld.

Toch wordt ook de hoop die Bonny in zijn “Synode van het Gezin” naar voren brengt om aandacht te besteden aan de normale, maar ook aan de complexere situaties in onze maatschappij, bewerkstelligd. Paus Franciscus erkent deze moeilijke situaties; ook binnen het christendom wordt er steeds vaker gescheiden, en zoals Burggraeve en Sander naar voren brengen zijn de meeste huwelijken tegenwoordig tweede of zelfs derde huwelijken. Toch lijkt Paus Franciscus een voorkeur te hebben voor de gescheiden ouder die niet hertrouwt, en dus als alleenstaande ouder door het leven gaat. Volgens hem moeten zij dan ook speciale aanmoediging vanuit de christelijke gemeente en de families in deze gemeentes krijgen. Ook dit is niet zo vreemd als je bedenkt dat de communie geweigerd wordt aan mensen die gescheiden zijn en die hertrouwen.

Ook interessant is dat Paus Franciscus even aandacht besteedt aan de nietigverklaring van een huwelijk die volgens hem toegankelijker, sneller en indien mogelijk gratis moet worden.

Conclusie

Paus Franciscus wijkt in feite niet af van de gedachtes die al heel lang binnen de Katholieke Kerk spelen. Het verschil met zijn voorganger lijkt mij vooral zijn mildere toon en begrip voor anderen. Niet voor niets wordt Paus Franciscus gezien als de Paus van de verzoening. Paus Franciscus lijkt begrip te kunnen opbrengen voor de problemen van deze tijd. Hij heeft aandacht voor de ongehuwd samenlevenden of de enkel burgerlijk gehuwden, die na de doop zeker niet opnieuw hoeven te huwen omdat hun relatie al door hun doop verzegeld wordt. Ook homoseksuelen moeten met consideratie behandeld worden, al blijft er dan geen plaats voor een homorelatie binnen de Kerk. Ook euthanasie en abortus blijven taboes onder de uitspraak dat men altijd voor het leven moet kiezen.

Ook kinderloze echtparen worden niet aan hun lot overgelaten. Dankzij de vele mogelijkheden binnen de gemeenschap kunnen zij toch een gevoel van waarde kennen.

Ook adoptie lijkt voor Paus Franciscus een nobele keuze, omdat men de liefde van een gezin geeft aan iemand die die liefde moet ontberen.

Ik zie dan ook, ondanks het geloof van Franciscus dat bepaalde taboes die door de Kerk (en de bijbel) worden opgeworpen en niettemin toch veroordeeld worden, dat hij begrip opbrengt voor mensen in deze situaties. Ik denk dan ook dat Bonny met deze exhortatie tevreden mag zijn, beter wordt het waarschijnlijk niet.

Volgens mij moet het ook niet aan de Kerk zijn om de taboes die ze al heel lang in zich draagt (homoseksualiteit, abortus, samenwonen, euthanasie…) teniet te doen onder het mom van verdraagzaamheid en meegaan met de tijd. De kerk moet Jezus blijven vooropstellen.